فرهنگ و ابزارهای
فرهنگی بیشک برای استعمارگران در نگاه بلندمدت از راهکارهای
اقتصادی و نظامی کارایی بیشتری داشته و استعمارگران با استفاده از ابزارهای
فرهنگی سعی در تحمیل اهداف اقتصادی خود به جوامع مختلف داشتهاند.
زبان مهمترین و تاثیرگذارترین وسیله ارتباطی میان دو فرهنگ است و با
ساختن هویت و اندیشه رابطه‌ای
مستقیم دارد. در این باب استارکی در سال 1999 میگوید: «زبان تجلی‌گاه فرهنگ است و بهوسیله آن می‌توان
ارزشها و مسائل فرهنگی را منتقل کرد که در این‌باره بر اثر پیش‌بینی
بریتانیاییها، تنها راهی که میتوانست امپریالیسم
بریتانیا را در این منطقه ماندگار کند، رواج گسترده زبان بود تا بدین وسیله، شیوه
تفکر و رفتار انگلیسی در زندگی مردم شبه‌قاره غالب شود و سیستم جدیدی را براساس سیاستهای
استعماری خود، بنیان نهند». (2)
گستره جهانی شدن و
جایگاه زبان انگلیسی
یکی از مسائلی که از
سال 1990 بسیار گسترش پیدا کرد مسئله جهانی شدن و دهکده جهانی بود که حاصل آن رشد
فزآینده رسانهها و وسایل ارتباطی بود. جهانی شدن، آن هم در جهانی که حاصل
تفکرات غرب است. گالتوگ با تقسیم امپریالیسم به شش نوع، این امپریالیسم را زبانی
نام گذاشته و معتقد است این حوزه بر حوزه‌های دیگر برتری دارد (3) و در دنیایی که جهانی شدن در آن بیش
از گذشته مطرح است، زبان انگلیسی بیشتر از گذشته موضوعیت یافته است. همچنین
به اعتقاد فیلیپسون، گسترش هدفمندانه و هوشمندانه زبان انگلیسی در سایه سیاستگذاریهای
کشورهای مرکز، تامینکننده منافع و خواستههای
سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ایدئولوژیکی غرب است که در راستای همگونسازی
جهانی فرهنگ، در گام نخست به تضعیف زبانهای ملی و محلی و به‌نحوی هویت ملی و میراث فرهنگی و اجتماعی
میانجامد. (4)
چگونگی تاثیرگذاری
امپریالیسم زبانی
این امپریالیسم به
گفته فلیپسون بهمثابه نمونهای شاخص از امپریالیسم فرهنگی، با امپریالیسم رسانه‌ای، آموزشی و علمی همراه شده است و امپریالیسم زبان انگلیسی
نوعی استیلای این زبان در نتیجه تثبیت و تداوم نابرابریهای ساختاری و فرهنگی
بر دیگر زبانها است که منظور از نابرابریهای ساختاری، همانا
تخصیص امکانات و کمکهای هدفمند مادی ـ از جمله نقش‌آفرینی نهادها و سازمانهای فعال در حوزه گسترش زبان انگلیسی همچون
بانک جهانی و انجمن فرهنگی بریتانیا ـ است و منظور از نابرابریهای
فرهنگی، ناظر به ارائه و تبلیغ نگرشها و اصول آموزشیای
است که از سوی جوامع مرکز در راستای گسترش زبان انگلیسی و بهطور
خاص در بعد آموزشی به کشورهای غیرانگلیسی زبان عرضه میشود.
اما این هدف با دو ساز
و کار صورت می‌گیرد. زبان انگلیسی
تجلی‌گاه جهان‌بینی
جامعه غربی است که خود را سنجهای برای ارزشگذاری دیگر فرهنگها و جهانبینیها تلقی میکند. (مک کابه 1985) و در دومین مورد بهوسیله
دانش و مهارت آموزشی و به شیوهها و فنون و روشهای آموزش زبان اشاره
دارد که تنها این زبان در چهارچوب فعالیت آموزشی صرف از لحاظ کردن مولفههای
فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیکی بهشدت پرهیز میکند.
گسترش زبان انگلیسی در ایران
فرآیند جهانی شدن ـ و
با توجه به رشد جمهوری اسلامی در تمام عرصههای علمی روز که طبق
آمارها دارای بالاترین نرخ رشد علمی با احتساب تولید و نشر مقالات
است ـ سبب شده تا جمهوری اسلامی بهعنوان یکی از کشورهای حاضر و فعال در
عرصه تولیدات علمی در این مسیر گام بردارد و زبان انگلیسی بهعنوان
پرکاربردترین مرجع علمی و همچنین آموزشی در مراکز آموزشی مورد توجه قرار گیرد تا در این
فرآیند از سایر رقبای خود جا نماند و همین سبب گسترش موسساتی در تمامی کشور شده
است.
به گفته دکتر دهقانی‌پور، رئیس مرکز منطقهای اطلاعرسانی
علوم و فناوری (RICeST) در سال 2014 سهم
زبان عربی از تولیدات علم دنیا 0. 01 درصد (یک صدم درصد) بود. این در حالی است که
سهم این زبان در سال 2011 و 2012 حدود 0. 03 درصد (سه صدم درصد) بوده است؛
بنابراین بهنظر میرسد کشورهای عربی این مسئله مهم را در سیاستهای علمی خود
نگنجاندهاند. همچنین از سال 2005 تاکنون تعداد 7024 مقاله علمی به زبان فارسی
در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایهسازی شده است که با توجه به تعداد 298918 مدرکی که از جمهوری
اسلامی ایران در این پایگاه نمایهسازی شده است باید گفت: سهم زبان فارسی 2. 3 درصد (دو ممیز سه
دهم درصد) از کل تولیدات علم کشور است. (3)
آمار فوق و پایین
بودن زبان ملی در تولیدات علمی ثبت شده و همچنین گسترش هدفمند که
با جستوجوی پیرامون اسناد جاسوسی آمریکا در ایران به گسترش هدفمند آن
در جمهوری اسلامی یقین پیدا میکنیم که این گسترش بهعنوان نمونه در سندی
که در تاریخ 12 مهر 1358 توسط سفارت آمریکا در ایران تنظیم شده به خوبی به نقش ICA در بسط سیاستهای استعماری آمریکا در ایران که شکل نو به خود گرفته است،
اشاره میکند و از موسسات تدریس زبان بهعنوان پنجرههای
ارتباطگیری دوباره با مردم ایران نام میبرد. (4)
سند در
تاریخ 6/8/58 آمده است:
از: سفارت آمریکا در تهران، طبقه‌بندی:
اداری محدود تاریخ: 6/ 8/58
به: واشینگتن، شماره سند 1376
گزارشگر: ح. گریوز
اکنون جو
در ایران به اندازه کافی پایدار شده است و اجازه میدهد که فعالیتها از سر گرفته شود. مرکز زبان ایران و آمریکا در
تهران برای مثال نمایش تعدادی فیلم و دو تئاتر ایرانی در IAS را به
تازگی شروع کرده است.
همچنین نمایشگاه یک نقاش ایرانی و کنسرت پیانو بچه‌های
ایرانی در ماه نوامبر برنامهریزی شده است و در حدود 3500 دانشجو در کلاسهای انگلیسی ثبت‌نام کردهاند. کتابخانه در حدود 150 نفر را به خود جذب کرده و حدود 20 تا 30
تقاضا وجود دارد. سرویس مشاوره دانشجویی در مقابل تعداد زیاد درخواستها با مشکل روبهروست. مراکز فرهنگی در اصفهان و شیراز نیز فعال هستند. کمیسیون دوباره
دارد ردوبدل کردنها را شروع میکند و دولت ایران اخیرا کاندیداهایی برای نمایندگی تعیین کرده است.
زبان انگلیسی در
ایران بهعنوان عامل برتری شناخته میشود؛ بهطور
مثال فردی که میخواهد وارد تحصیلات تکمیلی شود حتما باید به این زبان مسلط
باشد و یا در برخی مراکز، زبان انگلیسی بهعنوان عامل برتری در
استخدام محسوب میشود و این انحصار یکی دیگر از معایب گسترش این زبان است که بر
بعد امپریالیسم آن میافزاید.
تاثیرات گسترش زبان انگلیسی بهصورت هدفمند
با توجه به اهمیت موضوع،
دکتر نسرین بحرینی، استادیار دانشگاه تهران، درباره «ارزشهای
فرهنگی موجود در کتب آموزشی زبان انگلیسی» پژوهشی را انجام دادهاند.
ایشان در تحلیل محتوای این کتب، ارزشهای منفی منتشر شده
را شامل: اختلاف با والدین، روابط نامشروع، مد و توجه افراطی به ظواهر، مشروبخواری،
روابط جنسی در محیط کار، مصرفزدگی و... معرفی می‌کنند و در نتایج
اعلام می‌کنند که ارزشهای مثبت، نسبت به ارزشهای منفی در این کتب
خیلی کمتر هستند. (5)
در نگاهی دقیق‌تر به بیان مقام معظم رهبری در باب آموزش زبان انگلیسی که
فرمودند: «اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در کشور ما یک کار ناسالم است». (6) می‌توان فهمید که این مسئله و فقدان سلامت آن به دلیل مسائل
فرهنگی عمیقی است که در سالیان متمادی در کلاسهای آموزشی دولتی و
خصوصی براساس فرهنگ غرب به دانش‌آموزان
و یا دانشجویان زبان انگلیسی انتقال داده شده است.
تمرکز بیش از اندازه
در مسائل دانشگاهی و علمی بر یک زبان، سبب تقویت استعمار در درون کشور، آن هم در
همه جنبههای آن میشود. گسترشی که ناشی از تشنگی دوران پس از جنگ 8 ساله دفاع
مقدس بود. زمانهایی که عزم کشور برای رشد و گسترش مراکز علمی رشد فزآیندهای
یافته بود رشدی که نیاز به مراجع را بیش از پیش محسوس بود اما مراجعه به در دسترسترین
منابع بدون توجه به مسائل فرهنگی و تاکید بر یک زبان و گسترش آن در تمامی مقاطع
تحصیلی بدون توجه به سایر منابع علمی سبب قدم نهادن در مسیر استعمار نوین غرب آن
هم با ابزارهای همچون زبان انگلیسی بود
پی‌نوشت:
1. http://basirat.
ir/fa/news /290519
2. مجله راهبرد
فرهنگ، شماره بیست و پنجم، بهار 1393
3. پایگاه خبری
تحلیلی rajanews.
com
4. http://www.khabaronline.com
ir/%28X%281%29S%28quljallu5cjgzxuqjiq1rqr3%29%29/detail/465086/society/education
5. مجله راهبرد
فرهنگ، شماره بیست و پنجم، بهار 1393
6. مجله راهبرد
فرهنگ، شماره بیست و پنجم، بهار 1393
7. پایگاه اطلاعرسانی
دفتر رهبر معظم انقلاب، Khamenei. ir
سر گشته
سر گشته